عید قربان در روایات

رسول الله صلى الله علیه و آله :

مَن أحیَا اللَّیالِیَ الأَربَعَ وَجَبَت لَهُ الجَنَّةُ : لَیلَةَ التَّروِیَةِ ، و

لَیلَةَ عَرَفَةَ ، ولَیلَةَ النَّحرِ ، ولَیلَةَ الفِطرِ .

*پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

هر کس این چهار شب را شب زنده دارى کند،

بهشت براى او واجب است: شبِ ترویه، شب

عرفه، شب عید قربان و شب عیدفطر.

*الإمام علیّ علیه السلام :

سَمِعتُ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَخطُبُ یَومَ

النَّحرِ ، وهُوَ یَقولُ : هذا یَومُ الثَّجِّ والعَجِّ ، والثَجُّ :

ما تُهریقونَ فیهِ مِنَ الدِّماءِ ، فَمَن صَدَقَت نِیَّتُهُ کانَت

أوَّلُ قَطرَةٍ لَهُ کَفّارَةً لِکُلِّ ذَنبٍ ، والعَجُّ : الدُّعاءُ

فَعِجّوا إلَى اللّه ِ ، فَوَالَّذی نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لا یَنصَرِفُ

مِن هذَا المَوضِعِ أحَدٌ إلاّ مَغفورًا لَهُ ، إلاّ صاحِبَ کَبیرَةٍ

مُصِرًّا عَلَیها لا یُحَدِّثُ نَفسَهُ بِالإِقلاعِ عَنها .

امام علی علیه السلام : شنیدم رسول خدا صلی الله علیه وآله روز

عید قربان ، خطبه می خواند ومی فرمود :

امروز ، روز «ثجّ» و«عجّ» است . ثجّ ، خون قربانی هاست

که می ریزید . پس نیّت هرکس صادق باشد ، اولین

قطره خونِ قربانی او کفّاره همه گناهان اوست ، و

«عجّ» ، دعاست . پس به درگاه خداوند دعا کنید ، قسم

به آن که جان محمّد صلی الله علیه وآله در دست اوست

از اینجا هیچ کس بر نمی گردد ، مگر آمرزیده شود

جز کسی که گناه کبیره انجام داده وبر آن اصرار ورزد

ودر دل خود ، تصمیم بر ترک آن ندارد .

***********

اعمال شب و روز عید قربان

شب دهم از لیالى متبرکه و از آن چهار شبى است

که احیاء آنها شایسته است و درهاى آسمان در

این شب بازاست و سنّت است در آن زیارت امام

حسین علیه السلام و دعاء یا دائِمَ الْفَضْلِ عَلىَ الْبَرِیَّةِ روز

دهم روز عید قربان است و بسیار روز شریفى است

و اعمال آن چند چیز است.

اوّل غسل است که در این روز سنّت مؤکد است و

بعضى از علماء واجب دانسته اند.

دوّم نماز عید است به همان نحو که در عید فطر

ذکر شد لکن در این روز مستحب است که افطار

بعد از نماز از گوشت قربانى شود.

عید قربان و قربانی کردن وجود نفسانی

عید قربان عید رهایی از تعلقات دنیوی و هر آنچه

غیرخدایی است محسوب می شود. در این روز

حج گزار، اسماعیل وجود را قربانی می کند تا سبکبال

شود و با ره توشه ای عظیم به سفر آخرت عزیمت کند.

عید قربان مصادف با روز دهم ذیحجه از اعیاد بزرگ

مسلمانان به شمار می رود و از جمله تعطیلات رسمی

مسلمانان است که از یک تا چهار روز جشن گرفته می شود.

************

قربانی کردن حضرت اسماعیل (علیه السلام)

قرآن و توراتِ موجود در این جهت اتفاق دارند که ابراهیم

خلیل (علیه السلام) پس از آن که در سن پیرى صاحب فرزند

پسرى شده است، از سوى خداوند متعال مأمور گردیده

که فرزند خود را براى خدا ذبح نماید. و این در واقع

آزمونى بس بزرگ و سختى بود که پدر و پسر

مى بایست آن را پشت سر نهند اما چون ابراهیم و

اسماعیل (علیه السلام) تمام وجودشان توحید و تسلیم

پروردگار بود، از این آزمون سخت سربلند بیرون آمدند

و کامل ترین درجه تسلیم دربرابر خالق یکتا

را در خارج تحقق بخشیدند.

سخنان امام رضا (ع) درباره آیه شریفه

«وَ فَدَیْناهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ»

فضل بن شاذان گوید: از حضرت رضا علیه السّلام

چنین شنیدم که آن زمان که خداوند تبارک و تعالى به

حضرت ابراهیم علیه السّلام امر فرمود که بجاى فرزندش

اسماعیل، گوسفندى را که خداوند فرستاده بود ذبح نماید

حضرت ابراهیم علیه السّلام در دل آرزو کرد که اى کاش فرزندش

اسماعیل علیهما السّلام را به دست خود ذبح مى‏کرد و

دستور ذبح گوسفند بجاى ذبح فرزندش به او داده نشده

بود، تا به این‏وسیله احساس پدرى را که عزیزترین

فرزندش را به دست خود ذبح مى‏کند، داشته باشد

و در نتیجه شایسته رفیع‏ترین درجات ثواب در صبر بر

مصائب شود، خداوند عزّ و جلّ نیز به او وحى فرمود که:

اى ابراهیم! محبوبترین خلق من، نزد تو کیست!

ابراهیم گفت: خدایا! …

***************

واژه شناسي عيد

واژه «عيد» به معناي رجوع و برگشتن

است و «قربان» به

معناي قرباني يا هر آنچه با آن بر پروردگار، تقرب

جويند. از اين رو، مي توان عيد

قربان را به معناي بازگشت

انسان به مقام تقرّب الهي دانست.

اين مقام در سايه مبارزه با هواهاي نفساني

و در پرتو تهذيب، خودسازي

و بهره گيري از فرصتهاي ناب به دست مي آيد.

زائران خانه خدا كه پس از تحمّل سختي هاي

بسيار و پرهيز از نمادهاي دنيوي، اينك به منزلگاه

آخر رسيده اند، عيد قربان را جشن مي گيرند.

در اين روز حاجيان در يك وحدت عملي كم نظير

سر بر آستان حضرت دوست مي سايند و پس از آن

با چهره اي گشاده از توفيق يافتن به انجام تكليف

يكديگر را به آغوش كشيده، به هم تبريك مي گويند.

سيد الساجدين امام سجاد(عليه السلام) نيز در دعاي

مخصوص عيد آن را روزي مبارك و با ميمنت مي خوانند

و مي فرمايند: «أللَّهُمَّ هَذَا يَوْم مُبَارَك مَيْمُون.»

امام خميني(ره) احيا گر اسلام ناب، درباره عيد قربان

چنين گفته اند: «عيد قربان، عيدي است كه انسانهاي

آگاه را به ياد قربانگاه ابراهيمي مي اندازد؛ قربانگاهي

كه درس فداكاري و جهاد در راه خداي بزرگ رابه

فرزندان آدم و اصفيا و اولياي خدا مي دهد... اين

پدرِ توحيد و بت شكنِ جهان، به ما و همه انسانها

آموخت كه... عزيزترين ثمره حيات خود را در راه خدا بدهيد

و عيدي بگيريد. خود و عزيزان خود را فدا كنيد و

دين خدا را و عدل الهي را برپا نماييد. به همه ما ذريه

آدم فهماند كه «مكه» و مني قربانگاه عاشقان است

و محل نَشر توحيد و نفي شرك كه دلبستگي به

جان و عزيزان نيز شرك است.»

زائران بيت اللّه الحرام در روز عيد قربان، چند عمل را به

انجام مي رسانند كه هر كدام نمادي از انسجام است

كه در ادامه به آنها اشاره مي شود.

رمي جمرات، تبري از عامل تفرقه

حاجيان در روز عيد ابتدا با پرتاب هفت سنگ ريزه

براي هفت بار به ستونهاي برهم چيده شده ـ كه

نماد ابليس رجيم است ـ تنفّر خود را از همه شيطانهاي

درون و برون ابراز مي كنند. اين عمل را «رَمْيِ جَمَره» گويند.

وقتي حكمت اين عمل را از امام كاظم(عليه السلام) پرسيدند،

امام فرمودند: «چون ابليس در محل جمرات بر

ابراهيم(ع) ظاهر گشت و آن حضرت، آن پليد را

سنگسار نمود. از اين رو همين سنت جاريه اي شد

و باقي ماند.» اين عمل، طرد شيطان و تثبيت عبوديّت و

اطاعت خداوند متعال است. يكي از كارهاي اصلي شيطان

اين است كه بين افراد انسان تفرقه بيندازد و عداوت

و بغض بين آنها ايجاد نمايد:

«إِنَّما يُرِيدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَ ة

وَ الْبَغْضاءَ؛

شيطان مي خواهد در ميان شما به وسيله

شراب و قمار دشمني ايجاد كند.» و

انسان با تفرقه و اختلاف خود را در اختيار شيطان مي گذارد

همانگونه كه امام علي(عليه السلام) فرمودند:

«ايّاكم و الفرقة فانّ الشاذ من الناس للشيطان كما

انّ الشاذ من الغنم للذئب؛ از جدايي و پراكندگي

بپرهيزيد؛ زيرا انساني كه از مردم جدا شود در

اختيار فرمان شيطان است همچنانكه گوسفند

دور از گله نصيب گرگ مي شود.»آري، حاجي با اين

عمل نمادين بر شيطان رجيم سنگ زده، آن را از

خود رمي مي كند و خود را در صف منسجم مسلماناني

مي يابد كه همگي تنفر خود را از شيطان اعلام مي دارند.

قرباني، نماد وارستگي و مساوات

حجاج در ادامه اعمال روز عيد با كوله باري از عقيده

و جهاد، رو به سنّت قرباني مي آورند و آن را به

پيشگاه پروردگار هديه مي كنند و به دستور الهي

جامه عمل مي پوشانند كه فرمود:

فـَمَنْ تَمَتَّعَ بِالعُمْرة اِلَي الحَجِّ فـَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ

آن كسي كه به قربانگاه مي رود و گوسفندي را ذبح

مي كند، در حقيقت با حركتي نمادين عزم از ميان بردن

هوس ها و وابستگي هايش را مي كند و آماده ايثار

و فداكاري مي شود. اين عمل را از آن جهت كه عبادت

و وسيله تقرّب به خداست، قربان گويند.

چنان كه امام سجاد(عليه السلام) ضمن پرسشي از

شبلي پرسيدند: «آيا به هنگام سربريدن قرباني، نيت

كردي كه با تمسك به حقيقت تقوي و ورع

حلقوم طمع را قطع كني ... »

بخشش و قرباني و تقسيم آن در ميان مردم بويژه

تنگ دستان به معناي دستگيري و تعاون است.

وقتي حاجي در روز عيد به شكرانه انجام مناسك

حج، موظف مي شود تا حيواني سالم و كامل را

بكشد و گوشت آن را به نيازمندان بدهد، اين عمل

خود عامل نزديك شدن به خدا مي گردد و انسان

را مشمول عنايت الهي مي سازد و هم بر

حسب مصرف، عامل ايجاد محبّت بين انسان و افراد

جامعه مي شود. اين گونه است كه بين مسلمانان

رابطه اي صميمي به وجود مي آيد كه خود يكي از

عوامل و زمينه هاي انسجام است و بدين صورت

تعاون و همبستگي اجتماعي در اعمال خير و

نيكوكاري در ميان مردمان افزايش مي يابد.

از طرف ديگر، اگر تقسيم قرباني صحيح انجام گيرد

ميليون ها گرسنه سير مي شوند و بدينوسيله بين

غني و فقير، ارتباط برقرار مي گردد.

اين همان انسجام و همدلي مورد توجه شارع است.

از ديگر نمادهاي قرباني «مساوات » است؛ به

طوري كه تقسيم گوشت قرباني به سه قسمت

و استفاده شخص حاجي از آن شاهد گويايي بر

اين مساوات است. و در اين صورت يكي از مصاديق

تفرقه (امتيازاتي كه انسان براي خود قائل شده است)

از بين مي رود و همه به اين قول پيامبر

اعظم(صلي الله عليه واله)

رجوع مي كنند كه درخطبه حجةالوداع فرمود:

مردم! پروردگار همه شما يكي است و پدر همه

شما يكي است؛ همه از آدم هستيد و آدم از خاك

است؛ عرب را بر عجم فضيلتي نيست، مگر به تقوا.

اين عمل در حجّ، عدالت اجتماعي

اسلام را منعكس مي كند

و خود عاملي است بر انسجام و اتحاد

بين همه مسلمين جهان.